Ból - jakie są mechanizmy powstawania i jak zmniejszyć dolegliwości odczuwane od pacjenta

Jak powstaje ból?

Sposób odczuwania bólu jest bardzo różny w społeczeństwie. Są osoby o tzw. ‘’wysokim progu bólu’’, charakteryzujące się mniejszą wrażliwością na negatywne odczucia, ale są i bardzo wrażliwe, u których najmniejsze bodźce bólowe wywołują niewspółmierne odczucia z nimi związane. Dodatkowo każdy potrafi opisać i scharakteryzować ból bardzo różnorodnie i niejednoznacznie. Jest to uzależnione od zmian strukturalnych receptorów bólowych, mediatorów bólu, receptorów opioidowych, na co wpływ ma nasz profil genetyczny. O fenomenie sensorycznym, jakim są negatywne odczucia związane z bólem świadczy to, że nie zawsze musi on być wywołany czynnikiem drażniącym. Mamy zjawisko tak zwanego bólu psychogennego, którego przyczyna jest bardzo trudna do określenia. Leczenie bólu również stanowi wyzwanie dla współczesnej medycyny, farmakologii, fizjoterapii, ale i psychologii.

Jaką funkcję spełnia ból?

Ma on za zadanie informować nas o zagrożeniu lub uszkodzeniu struktury ciała. Czasami informuje o sprawach błahych, ale niejednokrotnie decyduje o naszym przeżyciu i zmusza nas do poszukiwania pomocy. Z pewnością nie wolno bagatelizować go, gdyż niezdiagnozowany i nieleczony może bardzo negatywnie wpłynąć, na jakość życia i funkcjonowania w społeczeństwie.

Podział bólu ze względu na czas jego trwania:

Ból ostry

jest najczęściej wynikiem uszkodzenia, infekcji lub urazu,
ma nagły początek i duże nasilenie,
czas trwania – maksymalnie do miesiąca,
jest to ból fizjologiczny wymuszający na odczuwającym

Ból przewlekły

jest efektem schorzeć przebiegających długotrwale,
ma najczęściej mniejsze nasilenie niż ból ostry,
trwa dłużej niż 3 miesiące
wymaga leczenia farmakoloficznego, często również psychoterappi, fizjoterapii

Ból przetrwały

odczuwalny po usunięciu czynnika go wywołującego
może trwać bardzo długo,
jest bardzo trudny w leczeniu

Podział dolegliwości bólowych może być również uzależniony od czynnika go wywołującego:

bólu neurogennym (wywołany drażnieniem w obrębie układu nerwowego) ,
ból receptorowy (fizyczne bodźce drażnią receptory i wywołują reakcje w układzie odczuwania bólu).

W jaki sposób wiemy, co nas boli i dlaczego?

Pomiędzy miejscem zadziałania czynnika uszkadzającego a odczuciem bólu zachodzi bardzo wiele złożonych procesów neurofizjologicznych i biochemicznych.

Receptor – wykrywanie i sygnalizowanie o uszkodzeniu tkanki poprzez wytwarzanie przewodników.
Przekształcenie bodźca na impulsy elektryczne będące przekaźnikiem informacji. Poprzez nerwy obwodowe przesyłane są one do rogów tylnych rdzenia a następnie do ośrodkowego układu nerwowego gdzie są analizowane.
Percepcja – umożliwia nam świadome odczuwanie wrażeń bólowych. Proces tez zachodzi w korze mózgowej.

Od czego uzależnione jest natężenie odczuwanego przez nas bólu?

Wpływ na to mają trzy czynniki:

wielkość i siła działającego bodźca,
czynniki wzmacniające odczucie bólu,
mechanizmy hamujące i modulujące odczuwanie bólu.

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) stworzyła pojęcie tak zwanej drabiny analgetycznej. Opisuje ona schemat leczenia bólu w oparciu o środki farmaceutyczne podawane choremu w zależności od charakteru dolegliwości. Sposób leczenia dostosowany jest do poziomu nasilenia dolegliwości. Do jego oceny służą odpowiednie skale, dzięki którym można również oceniać efekty leczenia. Najpopularniejszym sposobem oceny jest skala VAS (Visual Analogue Scale). Opiera się ona na subiektywnej ocenie bólu przez samego pacjenta w skali od 0 do 10 (0- brak bólu, 10-ból najsilniejszy możliwy do wyobrażenia sobie). Zazwyczaj leczenie rozpoczyna się od stopnia pierwszego (1-4 w skali VAS), czyli stosowania leków nieopioidowych (np. paracetamol i niesteroidowe leki p/zapalne) w różnej formie oraz leczenie uzupełniające. W przypadku, gdy leczenie to nie daje pożądanych efektów pacjentowi proponuje się farmakoterapię z drugiego stopnia drabiny analgetycznej (4-6 skali VAS), do której należą: słabe leki opioidowe oraz leki uzupełniające. W przypadku, gdy i na tym etapie nie ma zadowalających efektów leczenia wprowadzane są preparaty ze stopnia trzeciego, czyli silne leki opioidowe.

Leki przeciwbólowe mogą działać na różnych etapach przekazywania bodźca do układu nerwowego. Najpopularniejszy paracetamol blokuje wytwarzanie prostaglandyn przez zahamowanie tworzenia cyklooksygenazy w układzie nerwowym. Paracetamol jest bezpieczniejszy od leków należących do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) gdyż ma on słabe działanie przeciwzapalne i nie powoduje zahamowania tworzenia prostaglandyn w innych tkankach. Podobnie działają NLPZ, tylko mają one szersze spektrum działania i niestety mogą wywoływać działania niepożądane.

Leki opioidowe działają z kolei na poziomie rdzenia kręgowego i ośrodkowego układu nerwowego gdzie znajdują się receptory mi (µ), delta (δ) i kappa (ĸ). W zależności od zastosowanej substancji czynnej mamy różne mechanizmy działania tych substancji. Ważne jest to, że działają one w zasadzie natychmiast i znoszą nawet bardzo silne dolegliwości bólowe. Niestety mogą również wywoływać skutki uboczne i mogą prowadzić do uzależnienia.

Ból w sporcie może być wywołany dwoma mechanizmami. Jednym z nich jest nagłe uszkodzenie takie jak np. kontuzja sportowa, uderzenie, bądź też za jego powstawanie mogą być odpowiedzialne sumujące się mikrouszkodzenia prowadzące do powstawania przeciążeń w obrębie struktur ciała nadmiernie eksploatowanych przy jednoczesnym możliwym powstawaniu zmian degeneracyjnych w tym obszarze. I tutaj musimy pamiętać o całym panelu działań z zakresu profilaktyki, którą każdy sportowiec lub osoba aktywna powinna wiedzieć i je stosować.

Niewielkie dolegliwości pojawiające się po intensywnym treningu w postaci tak powszechnych „zakwasów” można niwelować przez zastosowanie środków niefarmakologicznych. Podstawą jest odpoczynek, zastosowanie okładów zimnych/ ciepłych wpływających na miejscową poprawę ukrwienia i działających dzięki temu przyspieszająco na regenerację. Można również zastosować maści, kremy i żele z substancjami czynnymi działającymi przeciwbólowo i przeciw zapalnie. Na rynku dostępne są również plastry zawierające substancje czynne stopniowo uwalniane do skóry, którym działanie wpływa na zmniejszenie odczuwania bodźców negatywnych przez nasz organizm. Świetnym rozwiązaniem wydają się być plastry o działaniu rozgrzewającym utrzymujące stałą temperaturę (około 40°C na powierzchni skóry). Działanie tego typu plastrów daje zmniejszenie dolegliwości w obrębie mięśni nawet do 16 godzin. Plastry są bardzo dobrym rozwiązaniem, gdyż ich jednorazowa aplikacja utrzymuje się w miejscu przez kilka godzin i jednocześnie plaster dostosowuje się do powierzchni ciała przylegając w pełni.

Dlaczego tak ważne jest skuteczne leczenie odczuwanych bodźców bólowych?

Otóż nieleczony ból może w naszym organizmie wywołać szereg negatywnych czynników. Począwszy od zaburzeń natury emocjonalnej i psychicznej – stałe odczuwanie bólu może prowadzić do depresji i zaburzeń psychotycznych oraz znacznie obniżyć jakość życia.

Żadna z informacji przedstawionych w tym serwisie nie stanowi diagnozy ani zalecenia lekarskiego. We wszystkich sprawach zdrowotnych należy skonsultować się z lekarzem.